Het wordt ons altijd geleerd op school, college en de universiteit. Denk aan je medemens, Hoe zou jij het vinden als zus en zo jou werd aangedaan? Toon wat meer medeleven!
Zo gaan we door het leven. Een doorlopende reis van terechtwijzingen over ons egoïstisch gedrag. Laten we dat gedeelte eens onder de loep nemen. Is empathie namelijk wel zo effectief? Heeft het altijd het gewenste resultaat? Of zijn er gevallen bekend waarbij wij als barmhartige, liefdevolle en genadige mensen eerder slachtoffer dan redder worden?
In dit artikel wordt rustig en koel de revue gepasseerd over dit fenomeen: Het boemerang effect van de empathische onschuld.
Is empathie wel zo menselijk?
Wanneer we het dierenrijk in gaan om een droge analyse te maken van het empathisch gedrag onder de wezens aldaar komen we toch voor een verrassing te staan. Dieren zijn namelijk niet empathisch ingesteld. Het instinct heeft namelijk maar één doel en dat is overleven. De jungle laat geen ruimte over voor altruïstisch gedrag. Het is er boven of eronder. Hoe zit het met de mens in die omgeving? De vraag is of de mens tussen de dierlijke lotgenoten ander gedrag zou vertonen dan de aap of de leeuw, of dat er iets intrinsieks anders is aan zijn bestaan waardoor het empathisch gedrag toch toonbaar zou zijn. Er is maar één conclusie mogelijk: de mens is anders. Natuurlijk deelt de mens het overlevingsinstinct MAAR het aspect van de vrije wil speelt wel degelijk een rol. Men kan dus vrij zeker stellen dat de empathie een mens-eigen verschijnsel is.
Het volgende vraagstuk is echter of dat in elke omgeving ook functioneel blijkt te zijn? Die vraag moet dus heel concreet en direct met nee worden beantwoord. Het laten blijken van empathie in een vijandelijke omgeving kan geen positieve resultaten opleveren. Het is dus aan de mens om actief zijn vrije wil in te schakelen en niet lukraak op emotionele impulsen af te gaan.
Empathie versus ratio
Er zijn talloze voorbeelden te noemen vanuit de geschiedenis waarin empathie voor een averechts resultaat heeft gezorgd. Dat wil niet zeggen dat de eigenschap in zijn geheel voor diskwalificatie solliciteert. Het wil alleen duidelijk maken dat het inzetten van bepaalde karakteristieken af en toe moet worden uitgebalanceerd. Men moet dan heel erg neutraal en eerlijk kunnen zijn. Wijsheid is wanneer positieve emoties na rationele overwegingen worden ingezet. Wanneer die echter ontbreken dan kunnen er scheven verhoudingen ontstaan. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.
Een te hoge dosis
De oplossing voor dit dilemma is zoals bij veel problemen terug te vinden in het frequent oefenen om zich bepaalde vaardigheden meester te maken. Er zijn mensen die gezegend zijn met een groot arsenaal aan sociale en emotionele bagage. Elk mens wordt dan meteen en gelijk aangevoeld. Dat kan bij die personen tot veel zorgen leiden. Het natuurlijk aanvoelen van de medemens lijkt op het eerste gezicht een prachtig cadeau maar aan de andere kant kan het voor een te hoge emotionele belasting zorgen. Het vreemde is dan dat een dergelijk individu z’n natuurlijke inslag als het ware moet afbouwen terwijl de gemiddelde wereldbewoner wel een scheutje van zijn empathische magie zou kunnen gebruiken.
